Z uwagi na wagę zagadnienia, zwłaszcza brak kompleksowego opracowania problemu, w publikacji poddano analizie kwestie dotyczące czynników warunkujących kształtowanie oferty W opcjach możemy wybrać numer przypisu dolnego, numer strony z przypisem, znacznik ‘wyżej/niżej’ oraz sformatowany numer przypisu dolnego, co w praktyce sprowadza się do umieszczenia numeru w postaci indeksu górnego (superskryptu). Odsyłacz do przypisu dolnego. Jak więc widać, odsyłacze obejmują w praktyce dowolne elementy Jednak dalej (s. 236) Wolański pisze: Gdy przypis odnosi się do całego zdania lub dłuższego fragmentu tekstu, który zamyka pytajnik, wykrzyknik lub wielokropek, to odsyłacz stawia się po znaku interpunkcyjnym i przykład z Wolańskiego: Co za ohyda, co za nuda! 99 Dokładnie te same zasady przytacza Polszczyzna na co dzień, pod red. Adam B. korektor, tłumacz. EN>PL. Temat: Cyfra przypisu a kropka. Miłosz M.: aczkolwiek nie znam żadnych rozstrzygnięć językowych, to tylko moje rozumowanie. Odsyłacze do przypisów odnoszących się do równoważników zdań, całych zdań lub dłuższych fragmentów tekstu kończących się kropką składa się przed tym znakiem Po prostu dodaj przypis w polu tekstowym. Przypisy w programie PowerPoint. Zwykle używasz funkcji stopki, aby wstawić przypis do programu PowerPoint. Działa tak samo, jak wstawianie nagłówków i stopek w innych produktach Office, takich jak Word, a także w produktach innych niż Microsoft, więc mogą wyglądać znajomo. Dodaj tekst przypisu lirik semoga bahagia menempuh hidup yang baru. W ostatnich latach sporą popularnością cieszy się argumentacja, którą w kontekście naszych rozważań uznać można za próbę pokazania, z jakiego szczególnego rodzaju potencjalności wynika konieczność przyznania szczególnego statusu płodowi. A więc dlaczego wobec płodu powinniśmy posiadać zobowiązania analogiczne do tych, jakie mamy względem osoby, choć nie takie, jakie mamy względem podatnika czy wyborcy. Mowa tutaj o rozumowaniu zaproponowanym przez D. Marquisa, opartym na pojęciu wartościowej przyszłości (z ang. future of value) [przypis 42]. Marquis przyjmuje, że o niemoralności pozbawienia kogoś życia przesądza utrata wartościowej przyszłości, czyli tego wszystkiego, na czym tej osobie zależy, bądź zależałoby. Następnie dodaje on, że w dokładnie taki sam sposób, w jaki wartościową przyszłość posiada dorosły człowiek, posiada ją również płód. I podobnie jak dorosły człowiek, płód w wyniku pozbawienia życia może ją utracić. Wobec tego, skoro wartościowa przyszłość przesądza o niemoralności zabójstwa, stanowi ona tą szczególną, potencjalną właściwość płodu, która pozwala nam twierdzić, iż jego status moralny jest identyczny ze statusem dorosłego. Argumentacja Marquisa doczekała się wielu krytycznych komentarzy. Przede wszystkim, słusznie podkreślano, iż posiadanie wartościowej przyszłości wymaga uświadomienia sobie celów i warunków ich realizacji. Szkoda wynikająca z utraty wartościowej przyszłości ma więc swoje źródło nie tylko w fakcie, że miejsce miała nawet obiektywna strata, lecz również w fakcie, że strata ta mogłaby być zasadniczo subiektywnie odczuwana już teraz. Str. 37 Przy takim ujęciu wartościowej przyszłości, szczególna ocena aktu pozbawienia życia indywiduum a jest warunkowana hipotetyczną zdolnością stwierdzenia przez a zgodnie ze swoimi przekonaniami, że: gdybym wiedział, co tracę, już teraz cierpiałbym z tego powodu. Tego warunku płód z pewnością nie jest w stanie spełnić. Krytycy Marquisa podkreślają, że płód nie tylko nie ma świadomości, ale, co więcej, nie sposób też zbudować żadnej wiarygodnej teorii istnienia psychicznego (osobowego) kontinuum pomiędzy płodem, a dorosłym osobnikiem, który potencjalnie się z niego rozwinie [przypis 43]. Potencjalność płodu jako gwarancja jego szczególnego statusu moralnego wciąż pozostaje zatem kwestią wymagającą dodatkowych wyjaśnień. 13. Podsumowanie Analiza jednego z najpopularniejszych sposobów dowodzenia niemoralności zabiegów przerywania ciąży pokazuje, że kluczowe znaczenie dla jego poprawności ma ustalenie, jakie właściwie kryteria decydują o przyznaniu statusu moralnego, w szczególności statusu moralnego osoby, oraz jaką rolę odgrywa w tym biologiczne człowieczeństwo płodu. Zagadnienie moralnej oceny aborcji nie redukuje się więc, wbrew częstym sugestiom, do kwestii ustalenia, czy płód jest, czy też nie jest biologicznie rzecz biorąc człowiekiem. Jego rozstrzygnięcie wymaga raczej podania takiej teorii podstaw statusu moralnego osoby, z której wynikałoby, że płód status ten posiada. Teoria słusznego interesu wydaje się trafnie charakteryzować powody, dla których indywiduom przypisywane są uprawnienia moralne, w tym uprawnienia przysługujące ludziom dorosłym. Obejmuje ona przy tym szeroki zakres indywiduów, włączając w to rośliny i zwierzęta (etyka ekologiczna) oraz przejawy inteligentnego sztucznego życia (transhumanizm). Jednocześnie stanowiąc propozycję skromną pod względem ilości wymaganych dla jej przyjęcia założeń. Wszystko to razem pozwala utrzymywać, że teoria słusznego interesu jest niezwykle atrakcyjną propozycją rozumienia istoty uprawnień oraz obowiązków moralnych, zwłaszcza w odniesieniu do obowiązku ochrony czyjegoś życia i korelującego z nim prawa do życia. Powyżej argumentowałem, że w świetle teorii słusznego interesu fałszywe okazuje się twierdzenie, jakoby płód i dorosły człowiek posiadali identyczny status moralny. Odpowiada za to różnica w katalogu tych ich interesów, które skłonni jesteśmy uznawać za słuszne. Jednocześnie, przeciwnicy dopuszczalności zabiegów przerywania ciąży nie dysponują żadnym przekonującym wyjaśnieniem alternatywnym. Str. 38 Wyjaśnienie to wymagane jest również wtedy, gdy argument z koherencji przekonań interpretowany jest jako odwołujący się do wartościowości ludzkiego życia (AKPw). Konieczność poszanowania ludzkiego życia od poczęcia musi mieć bowiem jakąś podstawę i jeżeli są nią słuszne interesy, znów mamy powody, by kwestionować stanowisko przeciwnika aborcji. W takim razie, dopóki na podstawie wypowiedzi przeciwników przerywania ciąży nie uda się zrekonstruować takiej teorii podstaw statusu moralnego przypisywanego zapłodnionej komórce jajowej, zarodkowi czy płodowi, albo też teorii podstaw uznania ludzkiego życia za wartościowe od poczęcia, która nie stałaby w sprzeczności z przesłankami argumentu z koherencji przekonań, a jednocześnie była wiarygodna w większym stopniu niż teoria słusznego interesu, należy przyjąć, że przeciwnicy prawnego zezwolenia na przerywanie ciąży nie dysponują poprawnym, ani tym bardziej przekonującym argumentem na poparcie swoich intuicji moralnych. A przynajmniej argumentem, który odwoływałby się do powszechnie akceptowanej zasady zakazującej stosowania podwójnych standardów w ferowaniu moralnych ocen [przypis 44]. Podsumowując, problem moralnej oceny przerywania ciąży nie polega na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, kiedy zaczyna się ludzkie życie. Spór o granice biologicznie rozumianego człowieczeństwa często przesłania nam, jak się okazało, o wiele bardziej istotniejszy spór o kryteria nabycia statusu moralnego posiadanego przez dorosłych ludzi. Argumenty zwolennika stanowiska konserwatywnego w tym ostatnim sporze są jednak niewystarczające. Stąd wniosek, że w swoim obecnym kształcie nie powinny one odgrywać żadnej poważnej roli w politycznej debacie na temat prawnej dopuszczalności przerywania ciąży. W szczególności, nie uzasadniają one żadnych kategorycznych stwierdzeń dotyczących konieczności odpowiednich regulacji prawnych. Podziękowania Pierwsza wersja tego artykułu powstała w 2002 roku. Od tamtej pory wprowadziłem do niego szereg zmian oraz poprawek, które, mam nadzieję, uczyniły go przystępniejszym i bardziej wartościowym merytorycznie. Dziękuję wszystkim osobom, których życzliwe, lecz krytyczne uwagi przyczyniły się do tych zmian. Są to: Tomasz Bacewicz, Łucja Fryźlewicz, Tomasz Gizbert-Studnicki oraz Aleksandra Kubiak. Str. 39 Bibliografia Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303- 311. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005. Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994. Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980. Gibson [2004] – S. Gibson, The Problem of Abortion: Essentially Contested Concepts and Moral Autonomy, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 3, s. 221-233. Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. Harman [2003] – E. Harman, The Potentiality Problem, „Philosophical Studies”, Vol. 114 (2003), s. 173-198. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. Lizza [2007] – J. P. Lizza, Potentiality and human embryos, „Bioethics”, Vol. 21 (2007), No. 7, s. 379-385. Lovering [2005] – R. P. Lovering, Does a Normal Foetus Really Have a Future of Value? A Reply to Marquis, „Bioethics”, Vol. 19 (2005), No. 2, s. 131-145. MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209. Marquis [1989] – D. Marquis, Why Abortion is Immoral, „Journal of Philosophy”, Vol. 86 (1989), s. 183-202. Marquis [1999] – D. Marquis, An Argument That Abortion Is Wrong, w: J. Arthur (red.), Morality and Moral Controversies, 6. edition, Prentice Hall, New Jersey 1999. Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997. Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. Str. 40 Steinbock [1992] – B. Steinbock, Life Before Birth: The Moral and Legal Status of Embryos and Fetuses, Oxford University Press, New York 1992. Stretton [2004] – D. Stretton, The Deprivation Argument Against Abortion, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 2, s. 144-180. Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. Wendler [1999] – D. Wendler, Understanding the „Conservative View On Abortion”, „Bioethics”, Vol. 13 (1999), Issue 1, s. 32-56. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985. Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002. Przypisy: Przypis 1 Bogatym źródłem literatury poświęconej uzasadnieniu niemoralności aborcji jest przykładowo portal http:// [wróć do głównej treści] Przypis 2 Por. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 283-291. [wróć do głównej treści] Przypis 3 Por. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 35; Gibson [2004]. [wróć do głównej treści] Przypis 4 Ich przystępne streszczenie znajduje się np. w: Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. [wróć do głównej treści] Przypis 5 Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80.: „[…] the right to life consists not in the right not to be killed, but rather in the right not to be killed unjustly.” [wróć do głównej treści] Przypis 6 Pod wpływem Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Część badaczy zagadnienie zakazu przerywania ciąży traktuje wprost jako problem ustalenia zakresu poświęceń nakazywanych przez prawo. Ich zdaniem, ponieważ zakaz aborcji zmusza do moralnego heroizmu w stopniu, który nie byłby akceptowany przez większość w odniesieniu do samego siebie, odstąpienie od bezwzględnego obowiązku ochrony życia znajduje uzasadnienie. [wróć do głównej treści] Przypis 7 Choć, jak podnosi Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80, samo to nie wystarczy, gdyż prawa zarodka czy płodu to jedno, a dopuszczalna, w świetle praw innych indywiduów, forma ich ochrony, to coś zupełnie innego. [wróć do głównej treści] Przypis 8 Zasadę konsekwencji potraktować można jako wersję formalnej zasady sprawiedliwości, zwanej również zasadą równości – indywidua równe sobie (pod istotnymi względami) muszą być traktowane w dokładnie ten sam sposób. Można ją również interpretować w duchu „złotej zasady” (ang. golden rule), o której w kontekście aborcji pisał Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. [wróć do głównej treści] Przypis 9 Od tego miejsca w tekście będę posługiwał się terminem „płód” w znaczeniu: „organizm ludzki przed urodzeniem”, ponieważ rozróżnienie na zapłodnioną komórkę jajową, zarodek i płód nie ma znaczenia w kontekście dalszych rozważań, w szczególności, nie wpływa na ocenę omawianego argumentu przeciwnika aborcji. [wróć do głównej treści] Przypis 10 Por. orzeczenia Sądu Najwyższego z r. i r. [wróć do głównej treści] Przypis 11 Zamiast terminu „status moralny” w debacie na temat aborcji często pojawia się termin „godność” („przyrodzona godność płodu”). Traktuję je jako tożsame znaczeniowo. [wróć do głównej treści] Przypis 12 Można utrzymywać, że przeciwnikowi aborcji chodzi tylko i wyłącznie o nabycie przez płód jednego prawa, tj. identycznego prawa do życia, jakim cieszy się dorosły. Tak chyba jednak nie jest. Nabycie wyłącznie prawa do życia, przy braku pozostałych uprawnień moralnych, pozostawia swoistą furtkę dla stwierdzenia, że status moralny płodu i dorosłego człowieka mimo wszystko się różnią. A to pozwala wnosić, że w przypadku aborcji nie można mówić o stosowaniu podwójnych standardów. Przeciwnik aborcji nie ma więc moim zdaniem wyjścia, musi on twierdzić, że interesują go kryteria nabycia przez płód statusu moralnego identycznego ze statusem dorosłego. [wróć do głównej treści] Przypis 13 Używam więc tutaj terminu „człowiek” w znaczeniu, które Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-33 nazywa „deskryptywnym”, a Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. „genetycznym”. Konieczność przyjęcia Akp4 jest podkreślana przez obie autorki jako warunek konieczny dowodu niemoralności aborcji. Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440: „[…] in the absence of any argument showing that whatever is genetically human is also morally human, […] nothing more than genetic humanity can by demonstrated […]”. [wróć do głównej treści] Przypis 14 W sprawie biologicznego statusu ludzkiego zarodka por. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005, s. 161-168, Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002, Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. [wróć do głównej treści] Przypis 15 Lee Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. [wróć do głównej treści] Przypis 16 Jak zaznacza Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 55: „indywidualność genetyczna zarodka ludzkiego nie jest równoznaczna z indywidualnością osobową”. [wróć do głównej treści] Przypis 17 Por. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 56. [wróć do głównej treści] Przypis 18 Termin „człowiek” występuje w pierwszym zdaniu w znaczeniu, który Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440 nazywa moralnym. Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, mówi tutaj z kolei o znaczeniu normatywnym. [wróć do głównej treści] Przypis 19 W codziennej komunikacji dystynkcja ta jest zwykle zaniedbywana, co stanowi prawdopodobne źródło wielu nieporozumień. W języku potocznym, w którym na ogół formułowane są normy i oceny moralne, bardziej jednak liczy się wygoda użytkowników niż precyzja sądów. [wróć do głównej treści] Przypis 20 Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. [wróć do głównej treści] Przypis 21 Zob. krytyczne omówienie w tym właśnie duchu różnych koncepcji osoby w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 70-78. [wróć do głównej treści] Przypis 22 Na marginesie, Ronald Dworkin uznaje problem rozstrzygnięcia, czy płód jest tak rozumianą osobą, za drugorzędny, samo zaś pojęcie osoby za zbyt wieloznaczne, aby mogło ono stanowić pomoc w rozwiązaniu problemu moralnej oceny aborcji, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 23. [wróć do głównej treści] Przypis 23 A więc w znaczeniu, które Dworkin nazywa praktycznym (practical sense), dla odróżnienia od filozoficznego znaczenia terminu „osoba” (personhood in philosophical sense). [wróć do głównej treści] Przypis 24 Konieczność takiej właśnie, dwojakiej interpretacji twierdzeń przeciwnika aborcji uzasadnia Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 9-24. Por. również Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 259-262. [wróć do głównej treści] Przypis 25 AKP nazywa Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, derywowanym sprzeciwem wobec aborcji (derivative objection), gdyż ma on swoje źródło w założeniu istnienia praw i uzasadniających je interesów od momentu zapłodnienia. Z kolei AKPw nazywa sprzeciwem niezależnym (detached), ponieważ nie wymaga on żadnych założeń odnośnie praw i interesów. [wróć do głównej treści] Przypis 26 Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. [wróć do głównej treści] Przypis 27 Omówienie wymienionych kryteriów znajdzie czytelnik w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-55. [wróć do głównej treści] Przypis 28 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 353. [wróć do głównej treści] Przypis 29 Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. w książce zatytułowanej „Obywatel cyborg” argumentuje na rzecz przyjęcia odczuwania i świadomości jako podstawowych kryteriów nabycia statusu moralnego osoby, jednocześnie przekonując, że sztuczna inteligencja także może być świadoma i odczuwająca. [wróć do głównej treści] Przypis 30 Podobnie: Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 265. [wróć do głównej treści] Przypis 31 Możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z inteligentnymi przedstawicielami obcej cywilizacji, na którą również powołuje się Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, gra podobną rolę. Przykład z androidami jest jednak o tyle ciekawy, iż dobitnie pokazuje, że status moralny określonej treści przysługuje indywiduom niezależnie od tego, czy są one organizmem biologicznym. [wróć do głównej treści] Przypis 32 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 352. [wróć do głównej treś c i] Przypis 33 Por. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. [wróć do głównej treści] Przypis 34 Dokładniejsza charakterystyka teorii interesu znajduje się w MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209, Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980, Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303-311. [wróć do głównej treści] Przypis 35 W sprawie krytyki teorii interesu por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 79-85. [wróć do głównej treści] Przypis 36 Por. uzasadnienie tego stanowiska w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 85-89. Dworkin postuluje z kolei, że dla moralnej istotności interesów indywiduum wymagane jest posiadanie przezeń świadomości na jakimkolwiek etapie życia, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 16, 18-19. [wróć do głównej treści] Przypis 37 Termin „dążenie” należy rozumieć metaforycznie, gdyż mowa tu o „dążeniach” nieuświadomionych. Pierwotnie, zgodnie z doktryną darwinizmu, zakładano, że podstawowym celem organizmu jest przeżycie i wydanie potomstwa. Współcześnie akcent został przesunięty z organizmu i gatunku na geny, których organizm jest „nosicielem”. [wróć do głównej treści] Przypis 38 Por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 80, 87-88. [wróć do głównej treści] Przypis 39 Człowiek posiada kilka specyficznie ludzkich interesów, które z pewnością n Ibidem stosujesz, gdy kolejne przypisy (na przykład przypis 45, 46, 47, 48) odwołują się do tej samej publikacji. Wtedy w przypisie 45 piszesz nazwisko autora, tytuł itd., a w 46, 47, 48 tylko wstawiasz słowo Ibidem napisane kursywą. Jeśli odwołujesz się do tej samej książki, ale do innej strony, to musisz to zaznaczyć: Ibidem str. 56. Op. cit. stosujesz, gdy chcesz odesłać czytelnika do książki, którą już wcześniej cytowałeś (ale nie bezpośrednio w poprzednim przypisie, tylko kilka przypisów wcześniej, a nawet kilka stron wcześniej.) Skrót piszemy kursywą i bez spacji (odstępu). PRZYKŁAD: K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001, s. 116. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 295. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005, s. 340. Ibidem. Ibidem str. 56. K. Jasiński, s. 117-118. Przypisy nr 4 i 5 odsyłają do tej samej książki, co przypis nr 3. Przypisy nr 3, 4 i 5 następują kolejno, więc użyto słowa Ibidem. Przypis nr 6 odsyła do książki wymienionej w przypisie nr 1. Przypisy 1 i 5 są rozdzielone innymi odwołaniami, więc zastosowano skrót i wymieniono nazwisko autora, żeby było wiadomo, o której z wcześniej wymienionych książek mowa – o Rodowodzie Piastów… Jasińskiego czy o Studium… Żmudzkiego. Jeśli wcześniej wymienialiśmy kilka książek jednego autora, to należy dodatkowo wpisać tytuł. W dalszym ciągu jednak skrót oszczędza nam wypisywania wydawnictwa, miasta, roku wydania itd. Zobacz: W jakich sytuacjach musimy wstawić przypisy? Zobacz jak napisać przypis, jaki układ elementów zastosować, zapoznaj się z przykładami przypisów. Przypisy występują przede wszystkim w pracach naukowych. Najczęściej zawierają informację do jakiego źródła (np. książki, aktu prawnego, artykułu internetowego) odwołał się autor pracy. Przypisy są stosowane, jeśli przywołuje się opracowania innych autorów. Jednak oprócz tej funkcji, przypis może spełniać także funkcję polemiczną (przekształcenie myśli innego autora lub wejście z nim w polemikę) oraz objaśniać jakieś zagadnienie bardziej szczegółowo. Przypis zawiera więc uzupełnienie tekstu właściwego, które jest interesujące dla czytelnika, ale nie ma większego znaczenia dla głównej myśli dzieła (gdyby tak było, należałoby umieścić tę treść w tekście właściwym). Wskazówki Przypisy umieszcza się na dole strony (najpopularniejszy sposób), na końcu rozdziału lub na końcu całej pracy (występują oprócz tego przypisy w tekście, których tutaj nie omawiam); Tekst właściwy jest połączony z przypisami za pomocą odsyłaczy (najczęściej w postaci cyfr w indeksie górnym); Odsyłacz do przypisu powinien znajdować się przed znakiem interpunkcyjnym (kropką, przecinkiem, średnikiem). Wyjątkiem jest zdanie zakończone skrótem (np. itd., itp.), w którym po odsyłaczu nie stawia się już kropki. W przypadku zdań zakończonych wykrzyknikiem, znakiem zapytania lub wielokropkiem, odsyłacz znajduje się po znaku interpunkcyjnym. Więcej na ten temat poniżej; W przypisie umieszcza się następujące informacje: autor, tytuł, wydawnictwo, miejsce i rok wydania, strona; Tytuł jest wyróżniony kursywą; Kiedy powtórnie powołujesz się na to samo dzieło (bezpośrednio jeden przypis po drugim) tego samego autora, wystarczy napisać „tamże” i numer strony (o ile była inna); Skróty, z którymi możesz się spotkać w trakcie robienia przypisów i ich odpowiedniki: tamże (ibidem), dz. cyt. (op. cit.), i in. (et al, etc.). Miejsce odsyłacza Miejsce odsyłacza (znajdującego się w tekście właściwym) do przypisu w sytuacji, gdy przypis odnosi się do całego zdania lub akapitu: kiedy zdanie jest zakończone kropką, np. To jest przykład zdania2. kiedy odsyłacz znajduje się po inicjale, np. To jest przykład zdania napisanego przez kiedy odsyłacz znajduje się po skrócie, np. To jest przykład zdania, które zostało napisane w celu: wyjaśnienia, zilustrowania, zademonstrowania kiedy zdanie jest zakończone wykrzyknikiem, np. To jest przykład zdania!2 kiedy zdanie jest zakończone znakiem zapytania, np. To jest przykład zdania?2 kiedy zdanie jest zakończone wielokropkiem, np. To jest przykład zdania…2 Miejsce odsyłacza do przypisu w sytuacji, gdy przypis odnosi się do konkretnego wyrazu znajduje się bezpośrednio po tym wyrazie i przed występującym za nim znakiem interpunkcyjnym. Układ Przypisy wyglądają następująco: przypis źródłowy zwykły (wskazuje na źródło pochodzenia jakiejś informacji, która została zacytowana bardzo dokładnie) [numer przypisu] [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. przypis polemiczny (kiedy przytaczasz myśl innego autora niezbyt dosłownie lub prowadzisz z nim polemikę – tę różnicę czytelnik może wywnioskować z kontekstu) [numer przypisu] Por. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 Por. M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. lub [numer przypisu] [Treść polemiki]. Por. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Por. tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. Przykład 1 Por. tamże, s. 57. przypis odsyłający (odsyła czytelnika do innych prac lub innego miejsca we własnej pracy, w celu znalezienia dokładniejszej informacji) [numer przypisu] Zob. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 Zob. M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Zob. tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. Przykład 1 Zob. tamże, s. 57. przypis dygresyjny (autor pracy zamieszcza uwagi, wyjaśnienia, informacje uzupełniające) [numer przypisu] [Treść]. Przykład 1 Protestantyzm należy do głównych gałęzi chrześcijaństwa razem z katolicyzmem i prawosławiem. Komentarze Artykuł opisuje metody stosowania przypisów w pracach naukowych. Jak przypisy powinny wyglądać i jaki powinien być ich układ. Data dodania: 2007-02-24 Wyświetleń: 57921 Przedrukowań: 0 Głosy dodatnie: 2 Głosy ujemne: 0 WIEDZA Licencja: Creative Commons Przypisy to podstawowa rzecz w pracach naukowych, ponieważ wskazują na źródło naszej wiedzy, którą zawieramy w pracy. Wszystkie informacje zawarte w pracy muszą mieć przypis. Gdy podajemy np. datę jakieś historycznej bitwy to przecież nie znamy jej bo byliśmy naocznymi świadkami tylko przeczytaliśmy w jakimś źródle. To samo tyczy się innych dziedzin wiedzy. Wszystkie informacje nie będące efektem naszych doświadczeń, badań czy przemyśleń muszą mieć przypis. Raz zastosowany schemat pisania przypisu musi być jednakowo stosowany w całej pracy, podobnie zresztą jak inne techniczne aspekty (czcionka, tytuły rozdziałów, marginesy itd.). Przypisy umieszczamy na dole strony pod separatorem generowanym automatycznie przez word’a. Inna metoda przypisów to np. tzw. przypisy amerykańskie umieszczane w tekście pracy w nawiasie ale u nas rzadko stosowane i moim zdaniem utrudniające płynne czytanie pracy. Podstawowym przypisem jest przypis do opracowania naukowego, książki. Powinien on wyglądać następująco:Imię (imiona) autora. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą), miejsce i rok wydania, strona. Analogicznie tworzy się inne przypisy. Gdy np. autor jest zbiorowy to podajemy:Red. Imię (imiona) redaktora pracy. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą), miejsce i rok wydania, autor nie jest podany (np. Biblia czy inne „święte” księgi) to przypis zaczynamy po prostu od tytułu. Gdy przypis jest do artykułu z prasy to po tytule artykułu podajemy tytuł czasopisma, jego nr itd. Czyli: Imię (imiona) autora. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą), tytuł czasopisma, numer czasopisma, miejsce i rok wydania, stronaAnalogicznie wygląda sytuacja z artykułami naukowymi w zbiorach takich artykułów wydanych w formie książkowej. Gdy natomiast przypis jest do strony internetowej to podajemy dokładny link (wszystko co się wyświetliło w pasku przeglądarki), a nie tylko adres strony głównej witryny, na której znaleźliśmy daną informację. Oraz po przecinku datę kiedy to się stało ponieważ za jakiś czas pod tym linkiem może już być coś innego. Dopiero w bibliografii na końcu podajemy tylko adresy główne witryn, z których korzystaliśmy bo przecież z jednej strony mogliśmy wziąć wiele informacji umieszczonych na wielu podstronach. Gdy umieszczamy w tekście zdjęcie, tabelę czy rysunek również musimy pod nim podać źródło. W podpisie pod rysunkiem czy zdjęciem po naszym opisie w nawiasie piszemy: Źródło: Imię (imiona) autora. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą), miejsce i rok wydania, strona. Lub analogiczny przypis jeśli np. nasze zdjęcia jest ze strony internetowej, artykuły itd. Jedynym wyjątkiem jest to że takich przypisów nie natomiast muszą mieć wszystkie pozostałe przypisy. Przypisy w poszczególnych rozdziałach numerujemy od nowa (1,2,3 ...), tak więc każdy rozdział ma przypisy zaczynające się od „1”. W tekście pracy numer/odnośnik do przypisu powinien znajdować się bezpośrednio za zdaniem, w którym jest umieszczona dana informacja, a przed znakiem interpunkcyjnym. Gdy natomiast pod podanym przypisem umieszczamy kolejny z tego samego źródła to nie wpisujemy znów wszystkich autorów, tytułów itd.. tylko piszemy” „ibidem”, ‘tamże” lub „op. cit” i ewentualnie numer strony jeśli jest inna niż w przypisie powyżej. Każdy kolejny przypis z danego źródła w danym rozdziale nie musimy pisać w pełnej wersji tylko wystarczy podawać: Imię (imiona) autora. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą) – może być skrócony, strona. Podawanie całego nie jest konieczne bo już raz te informacje zostały podane gdy pierwszy raz podaliśmy dany przypis. Wszystkie te przypisy są tylko do informacji co oznacza, że nie możemy przepisywać wiernie zdań z innej książki tylko napisać własnymi słowami zawierając informacje, które chcemy przekazać. Jeśli chcemy wpisać dokładny cytat to przed przypisem dodajemy: Cyt. za: a następnie Imię (imiona) autora. Nazwisko, tytuł (zapisany kursywą), miejsce i rok wydania, jest także przypis merytoryczny, zawierający jakieś dodatkowe informacje, wyjaśnienia itd. On także jeśli zachodzi taka sytuacja powinien zawierać źródło zawartych w nim informacji. Wszystkie podane tu informacje odnoszą się do najczęściej stosowanych źródeł w najpopularniejszym systemie przypisów. Pamiętać należy, że ostatnie zdanie zawsze należy do promotora, który powinien podać swoje wymagania dotyczące przypisów. mgr Przemysław Szczypczyk; absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierunków Dzieje i kultura Bałkanów oraz Amerykanistyka. Właściciel i administrator sklepu internetowego - Odżywki i suplementy dla mózgu. Licencja: Creative Commons

przypis do przypisu z innej książki